دکتر ضیاءالدین خاقانی، فرزند شیخ عبدالمحسن و نوه حسن، در سال ۱۹۳۳ میلادی در شهر محمره (خرمشهر) در جنوب اهواز به دنیا آمد. او یکی از اندیشمندان برجسته عرب بود که به‌عنوان مورخ، شاعر و نویسنده شناخته می‌شود.
خاقانی تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات عربی در دانشکده فقه نجف آغاز کرد و پس از آن به مصر رفت و مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه قاهره دریافت کرد. به پاس خدمات علمی و ارزشمند او، انجمن مورخان عرب دکترای افتخاری به وی اعطا کرد.
دکتر ضیاءالدین خاقانی به‌عنوان روزنامه‌نگاری شناخته‌شده، مدیریت مجله معروف “الموانی” و دبیری مرکز پژوهش‌های خلیج عربی در دانشگاه بصره را برعهده داشت. او همچنین عضو انجمن روزنامه‌نگاران عرب، انجمن ادبای عراق، انجمن ادبای عرب و از مؤسسان انجمن ادبی “یقظه” بود.
وی بیش از ۵۰ اثر از خود به جای گذاشته که از جمله آن‌ها می‌توان به این آثار اشاره کرد:
- الأدب في الأهواز
- مخرج من الطائفية إلى الإسلام
- موسوعة الشخصيات الفكرية والدينية في التسعمائة سنة في الأهواز (المشعشعين والكعبين)
- أجوبة إمام علي الفلسفية
- البلاغة في نهج البلاغة (پژوهش)
- المعتزلة وتاريخهم الفكري والفلسفي (پژوهش)
- ثورة الربيع (دیوان شعر)
نزار قبانی، شاعر بزرگ معاصر، در وصف او گفته است: “آیا نگفتم که ضیاءالدین با وحی آسمانی سخن می‌گوید؟ او به‌حق فرشته شعر است.”
شاعر بزرگ عراقی محمد مهدی جواهری درباره خاقانی نوشته است: “ضیاءالدین را دریابید، زیرا در او غم‌های محمره، جوانی عراق، فطرت نجف و تمدن اور نهفته است.”
عبدالله البردونی، نویسنده بزرگ یمنی، در ستایش از او گفته است: “سبک ضیاءالدین ترجمه‌ای آشکار از اندوه اهواز و سرزنش جهان عرب است. او مردی آزاد و آزاده است.”
ضیاءالدین خاقانی پس از دوره‌ای طولانی از بیماری، در ماه مه ۲۰۰۸ میلادی در شهر نجف درگذشت.
